دود آن به چشم چه کسی می‌رود؟

همه‌ی ما کم و بیش با واژه‌ی اعتیاد آشنایی داریم. یا معتادی را دیده‌ایم ، یا از اعتیاد فردی خبر داریم و یا حتی خودمان معتاد هستیم! ناراحت نشوید ، منظور من از اعتیاد یک نوع وابستگی و علاقه به انجام کاری بدون تفکر و اندیشه است ، خوب حالا منظور بنده واضح است ؛ معتادین زیادی در جامعه وجود دارند ، معتاد به بازی‌های کامپیوتری ، معتاد به رفیق‌بازی ، معتاد به ... ، اما در این مقاله به بررسی یک موضوع می‌پردازیم ، اعتیاد به مواد مخدر! که خطرناک‌ترین نوع اعتیاد است. معمولا خیلی‌ها موارد قبلی را اعتیاد نمی‌دانند و این به نظر من تا حدودی صحیح است ، زیرا این نوع اعتیادها معمولا براحتی قابل ترک است. به مقوله‌ی مواد مخدر می‌پردازیم.

بر کسی پوشیده نیست که انسان ذاتا دنبال آرامش و بهره‌گیری از خوشی است و این با دانش و تجربه بر ما ثابت شده است. اما مهمترین اصلی را که باید در نظر بگیریم انتخاب آن دسته از لذت‌ها و خوشی‌هاست که پایدار باشد و نه آنی و زودگذر ، بعلاوه عواقب سوء و مخربی نیز نداشته باشند.

اعتیاد شامل سه مرحله‌ی فرضی می‌باشد:

1) مرحله‌ی آشنایی: این مرحله در بسیاری از موارد با تشویق دوستان و همسالان بعضا ناباب همراه است و در حد تعارف و کنجکاوی اولیه شروع می‌شود. ما ایرانی‌ها به خاطر فرهنگ سنتی خودمان قبول نکردن تعارف را یک کار ناپسند می‌دانیم. اما تعارف داریم تا تعارف ... و «نه» گفتن یکی از بهترین مهارت‌های یک فرد کامل برای دوری از خطرات است.

جوانان به طور معمول حرف همسن و سال‌های خودشان را بیشتر می‌پذیرند و این مرزی است برای رفتن به انحراف یا رفتن به سمت پاکی‌ها.

زندگی در بین این‌گونه از آدم‌ها و معاشرت با آن‌ها از جمله عوامل اعتیاد است. لازم به ذکر است که در محیط خوابگاه دانشگاه به دلیل زندگی معمولا 24 ساعته در کنار دوستان ، خطر انواع انحرافات در بین جوانان وجود دارد و دوری از این انحرافات فقط و فقط به ایمان آن شخص و عزت نفس او بستگی دارد. در این مورد بیشتر توضیح نمی‌دهم و پیشنهاد می‌کنم اگر مطلب «همرنگ شدن با جماعت» را که در تیر ماه نوشته بودم نخوانده‌اید ، حتما مطالعه کنید.

اگر یک بار مصرف کنیم ، چه می‌شود؟

هیچ کس در دنیا نمی‌تواند به شما اطمینان دهد که مصرف مواد شما را معتاد نخواهد. اکثر معتادان اول با این طرز تفکر که تفننی مصرف می‌کنیم ، می‌خواهیم آزمایش کنیم ، کنجکاویم بدانیم چیست؟ مصرف مواد را شروع کرده‌اند. هیچ کس هم با مصرف روزهای اول و دوم فکر نمی‌کرد اعتیاد پیدا کند.

2) مرحله شک و مقاومت: در این مرحله شخص پس از مدتی که به مصرف نامرتب مواد پرداخته برای ادامه‌ی مصرف دچار ترس و دلهره می‌گردد. او برای رهایی از فکر مصرف مواد اعتیادآور به مقاومت و مبارزه با خود می‌پردازد.

3) مرحله‌ی اعتیاد: اکثر افراد در مرحله‌ی دوم ناموفق هستند و همچنان مصرف مواد مخدر را ادامه می‌دهند.

زیان‌های اعتیاد:

1) جسمی: معتاد اولین کسی است که از اعتیاد خود زیان می‌بیند زیرا با مصرف کردن هر کدام از مواد اعتیادآور دچار بیماری‌های تنفسی ، قلبی ، اعصاب و روان می‌گردد. بعضی از نشانه‌ها و علائم بیماری‌های مذکور عبارتند از: لاغری ، پیری زودرس ، ضعف شدید ، کاهش فشار خون ، کم شدن قدرت بینایی و شنوایی ، خواب آلودگی ، رعشه دست و پا ، اختلال در دستگاه گوارش ، گردش خون و تنفس و ...

2) روانی – ذهنی: عوارض روانی و ذهنی مطرح در زمینه اعتیاد شامل ترس شدید ، دیوانگی تا مرز خودکشی ، افسردگی ، خواب‌های وحشتناک ، بی‌علاقگی به زندگی ، نگرانی همیشگی ، رسیدن به پوچی و بی‌محتوایی زندگی ، ضعف اراده ، صحبت کردن ناقص یا پرحرفی ، بی‌صبری ، از دست دادن تعادل جسمانی ، عصبانیت و پرخاشگری بی‌مورد ، خنده‌های بیجا ، عدم توانایی در تمرکز و ثبات افکار ، شادی زودگذر و کاذب که منتهی به یاس و ناامیدی می‌گردد.

3) اجتماعی: شخص معتاد به علت عدم توجه به نیازهای خود و خانواده ، مقام و منزلت و جایگاه خود را در بین آنان از دست می‌دهد و نزد آشنایان ، همکاران ، همسایگان و حتی برخی دوستان بی‌ارزش می‌گردد و کلام و وجود او به حساب نمی‌آید. در بسیاری از موارد شخص معتاد به علت از دست دادن شغل و موقعیت خود آمادگی اعمال خلاف را پیدا می‌کند و اطرافیان او را فردی غیر قابل اعتماد و بی‌احترام می‌شمارند.

علل گرایش نوجوانان و جوانان به مواد اعتیادآور:

یکی از علل گرایش به مواد مخدر در جوانان کنجکاوی و دیگری کسب لذت است که این دو عامل در ایران بیشترین علت گرایش به مواد اعتیادآور است. البته عوامل دیگری چون تسکین درد ، فراموش کردن مشکلات ، شوخی و خنده ، میل به خطر ، احساس بزرگ شدن و ... نیز از عوامل گرایش به مواد محسوب می‌شود.

عوامل فردی

فشارهای عصبی و بیماری‌های روحی: کسانی که دائما در معرض فشارهای عصبی و محیطی قرار دارند مانند از دست دادن نزدیکان ، شکست‌های عاطفی ، ورشکستگی‌های مالی ، شغلی ، شکست تحصیلی ، رد شدن در کنکور و .... بیشتر از دیگران در معرض خطر گرایش به مواد اعتیادآور هستند. خوب است جوانان به جای راه حل‌های مقطعی و نادرست به فکر یافتن راه حل‌های مناسب برای رفع مشکلات خود باشند.

سن بحرانی: سنین 16 تا 24 سالگی سنین پر خطری برای جوانان و نوجوانان محسوب می‌شود.

مشکلات جسمانی: بعضی‌ها برای تسکین درد از مواد مخدر استفاده می‌کنند در صورتی که پزشکان با بهره‌گیری از داروهای مسکن ، می‌توانند طوری درد را کنترل کنند که فرد به دارو وابسته نشود.

عدم آگاهی از خطرات مصرف مواد مخدر: گروهی دائما در حال تبلیغ برای مواد مخدر هستند برای اینکه یا رفتار خودشان را توجیه کنند و یا محلی برای فروش مواد مخدر خود پیدا کنند. اما اگر جوانان آگاهی لازم را در زمینه خطرات و عوارض مواد مخدر داشته باشند هرگز روی به این مواد نخواهند آورد.

مشاغل خاص: بعضی از مشاغل خاص که فعالیت جسمی سنگین و تغییر ساعت‌های خواب و بیداری را بدنبال دارند ، فرد را مستعد ابتلا به مواد اعتیادآور می‌کند ، کسانی که این مشاغل را دارند باید بیشتر مراقب خودشان باشند.

عوامل خانوادگی

ممکن است همه خانواده‌ها در تمامی زمینه‌ها کاملا موفق نباشند. ساختار خانواده‌ها همیشه یکسان نیست. بعضی از خانواده‌ها بی‌سرپرست و یا تک سرپرست هستند. این چنین خانواده‌ها در زندگی خود معمولا با مشکلاتی روبرو می‌شوند. مشکلات و دشواری‌های خانوادگی در شرایط دیگری نیز پیش می‌آید. برای مثال: وقتی که یکی از افراد خانواده معتاد می‌شود ، تعداد زیاد افراد خانواده ، متشنج بودن روابط خانوادگی و عوامل دیگر ، همه این‌ها می‌تواند زمینه ساز گرایش به مواد اعتیادآور باشد و باید بدانی که مواد اعتیادآور نه تنها مشکلی از مشکلات شما را حل نخواهد کرد بلکه مشکل بزرگ‌تری را بر دیگر مشکلات زندگی شما خواهد افزود.

اما باید بدانی که برای هر مشکلی راه حلی درست و منطقی وجود دارد چنانکه شما با مشکلی در زندگی مواجه هستی به چگونگی رفع آن فکر کن ، با مشاور یا یک بزرگ‌تر مورد اعتماد مشورت کن ؛ و این را فراموش نکن که تو در هر سنی که هستی نیاز به راهنمایی و مشاوره داری.

عوامل اجتماعی:

در دسترس بودن مواد مخدر: یکی از عوامل اعتیاد در بین جوانان در دسترس بودن مواد است. اما سوال این است که مگر قند و شکر در دسترس بیماران مبتلا به مرض قند نیست؟ پس چرا آن‌ها مصرف نمی‌کنند.

زندگی در محله‌های آلوده: خواه یا ناخواه همنشینی با آدم‌های معتاد و محله‌هایی که افراد معتاد و بی‌بند و بار در آنجا زندگی می‌کنند ، انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ساکنین این محله‌ها بیشتر در معرض خطر هستند. اما در این محله‌ها جوان‌هایی وجود دارند که معتاد نمی‌شوند ، این‌ها چکار می‌کنند.

باورها و آداب نادرست فرهنگی: در بعضی مناطق کشورمان مصرف مواد مخدر را کاری ناپسند نمی‌دانند که این خود بسیار خطرناک است و چقدر خوب است که این باورها را تغییر دهیم.

ضعف فرهنگ مشاوره: معمولا جوان‌ها وقتی با مشکلی روبرو می‌شوند مایلند خودشان مشکلاتشان را حل کنند در حالی که قادر به این کار نیستند. در این صورت می‌توانند از افراد صاحب نظر کمک بگیرند که مسلما پدر و مادر و یا افراد متخصص در امر مشاوره هستند. اگر چه فرهنگ مشاوره علمی در میان خانواده‌های ایرانی هنوز آن طور که شایسته است پذیرفته نشده ولی همه ما باید برای آن اهمیت زیادی قائل شویم.

مشکلات اقتصادی: بیکاری و فقر از دیگر علل اعتیاد در بین جوان‌هاست در حالی که اعتیاد نه تنها درمانی برای فقر و بیکاری نیست بلکه مشکلات بیشتری را ایجاد می‌کند.

دوستان ناباب: بیش از نیمی از معتادان کشورمان اولین بار مصرف مواد مخدر را به تعارف دوستان آغاز کرده‌اند. این را هم بدانید که همیشه دوستان ناباب نیستند که مواد را تعارف می‌کنند ؛ شاید دوست شما خودش هم آگاهی نداشته باشد و از شما بخواهد که مواد را با هم تجربه کنید.

دو باور نادرست

دو مورد را باید حتما بدانیم ، چرا که نوجوانان و جوانان به آن زیاد توجه نمی‌کنند.

اول اینکه ، همه فکر می‌کنند کسی که مواد به جوان‌ها معرفی می‌کند ، قیافه‌اش با بقیه تفاوت دارد و حرکات و رفتار عجیبی از خودش نشان می‌دهد ، در صورتی که بیشتر معتادان بوسیله دوستان و آشنایان نظیر خودشان به مواد مبتلا شده‌اند. پس انتظار چهره‌های عجیب را نداشته باشید ، بجای آن دوستان و نزدیکان خودتان را بهتر و دقیقا بشناسید.

دوم اینکه هیچ فرد معتادی روزی که مصرف مواد را آغاز کرد ، دلش نمی‌خواست اعتیاد پیدا کند. همه فکر می‌کنند با بقیه فرق دارند و هر وقت که خواستند می‌توانند ترک کنند ، اما این طرز تفکر اشتباه و نادرست است.

سیگار و پدیده سیگاری شدن

مصرف سیگار به دلیل در دسترس بودن و نداشتن منع قانونی در اکثر کشورها رایج است. سنین شروع مصرف سیگار معمولا بین 15 تا 40 سالگی شیوع بیشتری دارد. بطور کلی اعتیاد به سیگار تدریجا شروع می‌شود ؛ فرد در مراحل ابتدایی روزانه یک یا چند نخ سیگار می‌کشد اما با گذشت زمان بر تعداد آن افزوده می‌شود.

 آمار و ارقام نشان می‌دهد مصرف سیگار در بین قشر نوجوان ، افراد کم سواد ، کم درآمد و محروم جامعه رو به افزایش است.

مصرف سیگار معمولا در سن نوجوانی آغاز می‌شود و عوامل روانی اجتماعی مهمترین عوامل خطرآفرینی می‌باشند که نوجوان را به سمت استفاده از آن هدایت می‌کنند.

عوامل اجتماعی

·         سیگاری بودن والدین

·         مصرف سیگار توسط همسالان

·         تصورات ذهنی

·         همانند سازی

·         وضعیت تحصیلی

·         اشتغال

·         اوقات فراغت

·         ...

در بررسی‌ها بیشترین علل گرایش را مصرف سیگار توسط والدین و دوستان سیگاری می‌دانند.

11 تا 15 درصد نوجوانان سیگار کشیدن را نشانه خود بزرگ بینی ، جذاب بودن و یا خوش تیپ بودن می‌دانند.

روانشناسان در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که نوجوانانی بیشتر به سیگار کشیدن گرایش پیدا می‌کنند که در مدرسه پیشرفت قابل ملاحظه‌ای ندارند ، شرور و عصیان‌گر هستند و از برآوردن انتظارات و توقعات والدین و مراجع مسئول جامعه ناتوانند و مصرف سیگار به آن‌ها احساس ارزشمندی و قدرت می‌دهد.

باورهای غلط

·         بعضی از افراد بر این باورند که مصرف سیگار در موقعیت‌های بحرانی تسکین دهنده است.

·         سیگار را نشانه مردانگی و قدرت می‌دانند.

·         مصرف سیگار را جزء رسم و رسومات خود می‌دانند.

·         آن را از تفریحات و تنوع در زندگی می‌دانند.

·         برای بعضی از بیماری‌های جسمانی مفید دانسته و دارای فوائد می‌دانند.

تداوم مصرف سیگار به دلائل روانشناختی

·         تاثیر مثبت: هر چند این ویژگی تلقین است ولی بعضی از سیگاری‌ها معتقدند که مصرف سیگار باعث ایجاد آرامش جسمی و روانی در آنان می‌شود. برخی دیگر از سیگاری‌ها معتقدند که مصرف سیگار تحریکات مطلوب را در آنان ایجاد می‌کند که پیامد آن احساس لذت است.

·         کاهش تنش: همه انسان‌ها در زندگی خود کم و بیش با انواعی از مشکلات مواجه می‌شوند. بعضی مناسب‌ترین و مطمئن‌ترین راه را جهت چیره شدن بر مشکلات زندگی انتخاب می‌کنند و بعضی دیگر راه‌های پر خطر مانند مصرف سیگار یا مواد مخدر.

·         وابستگی به سیگار و احساس نیاز به مصرف سیگار

دلایل مهم برای ترک سیگار

·         زندگی بهتر و طولانی‌تر

·         ظاهری شیک و تمیز

·         کاهش خطر بروز حملات قلبی ، سکته مغزی ، سرطان و ...

·         داشتن نوزاد سالم

·         سالم بودن زندگی اطرافیان

·         استفاده بهتر از پول

·         داشتن دندان‌های سالم

راه‌های ترک سیگار

ترک سیگار در دو بخش انجام می‌گیرد.

ترک روانی:

·         داشتن انگیزه و اراده برای کنار گذاشتن مصرف سیگار

·         جایگزین کردن تفریحات سالم

·         ورزش

·         استفاده از مشاور و دوستان سالم

·         ایجاد نگرش منفی نسبت به سیگار

·         احساس غرور نسبت به ترک سیگار و سلامتی

ترک جسمی:

·         یاری خواستن از پزشک ، روانپزشک ، روانشناس و حتی دندان‌پزشک

·         استفاده از دارو با تجویز پزشک (مثل پوپروبیون - اسپری بینی نیکوتین - نیکوسین استثنائی - چسب نیکوتین و ...)

·         آب درمانی

·         آدامس نیکوتین‌دار

·         استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب

 ترک سیگار و مواد مخدر کار بسیار دشواری است ولی غیر ممکن نیست

اوقات فراغت و فعالیت‌های جایگزین

آیا در زندگیت برنامه‌ریزی داری؟ اوقات بیکاریت را چگونه می‌گذرانی؟ اگر برای زندگیت ، برای اوقات بیکاریت برنامه نداری ، مواظب باش چون این یک زنگ خطر است.

به چیزهایی که علاقه داری فکر کن. استعدادهای خودت را بشناس و سعی کن زندگیت را با چیزهایی که تو را سرگرم می‌کند و دوستش داری پر کنی مثلا عده‌ای از بچه‌ها به ورزش روی می‌آورند ، و عده‌ای دیگر به مطالعه در کتابخانه‌ها و فرهنگسراها می‌پردازند ، بعضی از جوان‌ها به کارهای هنری مثل تئاتر ، موسیقی و … روی می‌آورند و یا به کلاس‌های مختلف می‌روند. شما چکار می‌کنی؟

پرداختن به کوهنوردی ، شنا ، اردو ، مسابقات فرهنگی ، ورزشی و مطالعه و … می‌تواند شما را از خطر اعتیاد حفظ نماید.

……………………………………………………………….

امیدوارم که شما از این پژوهش استفاده لازم را برده باشید. در اینجا می‌خواستم از تمام کسانی که بنده را در این پژوهش یاری رساندند تشکر و قدردانی نمایم:

o        سازمان آموزش و پرورش استان قم - کارشناسی مشاوره

o        مرکز مبارزه با مواد مخدر ناجا - اداره آموزش

o        مرکز مشاوره معاونت اجتماعی و ارشاد فرماندهی انتظامی استان قم

o        مرکز سرپایی بازتوانی معتادان خود معرف استان قم