سال حاشیه‌ها، بیانیه‌ها و تجمع‌ها

آخر سال که می‌شود اکثر روزنامه‌ها و مجلات، ویژه‌نامه‌ای را برای سال جدید آماده می‌کنند که حاوی گزارش‌هایی از اتفاقات مهم آن سال است. گاهی در کنار مرور این اتفاقات تلخ و شیرین، بنا به سلیقه و نظر خودشان مثلاً بهترین بازیگر سال، بهترین کارگردان سال و... را هم معرفی می‌کنند.

حالا چند روزی است که سردبیر «خبرنامه دانشجویان ایران» نیز از من خواسته است تا گزارشی از وضعیت سینما در سال 91 بنویسم. سالی که آنقدر حاشیه برای این سینمای نحیف به‌وجود آمده است که من هنوز هم فکر می‌کنم «قلاده‌های طلا»، «گشت ارشاد» و «خصوصی»، دو ـ سه سال پیش اکران شده‌اند! براستی آنچه که ما را از این سینما دور کرده چه بوده است؟

در بررسی وضعیت سینما در یک بازه‌ی زمانی خاص باید موارد ذیل را مدنظر داشته باشیم:

ـ وضعیت اکران: ترکیب و نوبت اکران، تعداد سینماهای اختصاص داده‌شده به فیلم‌ها، فروش فیلم‌ها و حواشی اکران.

ـ وضعیت ساخت و تولید: صدور مجوز، تولید فیلم‌های با مجوز، تولید فیلم‌های زیرزمینی، ژانر و موضوعات مورد علاقه‌ی سینماگران در آن بازه‌ی زمانی و حواشی تولید.

ـ سیاست‌گذاری‌ها و بودجه‌های کلان و نهادهای مسئول: سازمان سینمایی و نهادهای دولتی (مثل فارابی، موسسه رسانه‌های تصویری و...)، اصناف، اتحادیه‌ها، خانه‌ی سینما و...

ـ جشنواره فیلم فجر: فیلم‌های راه‌یافته به بخش مسابقه، جوایز اهداشده، فیلم‌های برتر و حواشی جشنواره.

ـ جشنواره‌ها و همایش‌های دیگر: جشنواره فیلم کودک، جشنواره فیلم‌های کوتاه، 100 و مستند، جشنواره عمار، جایزه سینمایی ققنوس و...

بیان تمام موارد بالا نه تنها در یک یادداشت کوتاه نمی‌گنجد، بلکه مرور برخی از آیتم‌ها شاید برای مخاطب عام کسل‌کننده هم باشد؛ لذا تنها به شرح مهم‌ترین وقایع سینمایی سال 91 می‌پردازیم.

پرفروش‌ترین فیلم‌های سال 91 در تهران به ترتیب: «کلاه قرمزی و بچه ننه»، «خوابم میاد»، «گشت ارشاد»، «من مادر هستم»، «قلاده‌های طلا»، «نارنجی پوش»، «بی‌خود و بی‌جهت»، «انتهای خیابان هشتم»، «توُ من» و «ضد گلوله» بودند که در این میان «کلاه قرمزی و بچه ننه» چیزی در حدود سه و نیم میلیارد تومان فروش داشته است.

در بازخوانی وضعیت اکران فیلم‌ها در سال 91 بد نیست به اولین ترکیب اکران یعنی در کنار هم قرار دادن سه فیلم «قلاده‌های طلا»، «گشت ارشاد» و «خصوصی» و کنار گذاشته‌شدن فیلمی چون «بوسیدن روی ماه» اشاره کنیم که بی‌شک شروع حاشیه‌های پر رنگ‌تر از متن این سال از همین جا بود.

مهم‌ترین زمان اکران فیلم‌ها در ایران از چند روز مانده به سال نو شروع می‌شود و تقریباً تا اواخر فروردین ماه سال جدید ادامه پیدا می‌کند. این بازه‌ی زمانی آنقدر وسوسه‌انگیز است که هر ترکیب اکرانی با موضع‌گیری‌های خاصی همراه می‌شود. حتی سازندگان انیمیشن «تهران 1500» که موفق به اکران فیلمشان در سال 91 نشدند، با امتیازی مثل اکران فیلم در عید سال 92 دیگر اعتراضی به وضعیت اکران 91 نکردند!

در سال گذشته، حوزه‌ی هنری اصرار داشت که «بوسیدن روی ماه» در ترکیب اکران عید قرار بگیرد اما شورای صنفی نمایش، اکران این فیلم را ـ به بهانه‌ی مضمون تلخ آن ـ به زمان دیگری موکول کرد و این شروع درگیری‌هایی بود که تا اواخر سال 91 ادامه پیدا کردند. اکران فیلم‌های «گشت ارشاد» و «خصوصی» و حواشی‌ای که برای آنها اتفاق افتاد دومین درگیری نهادهای مسئول در سینما بود.

گروه اندکی به خاطر مضمون این دو فیلم، با تجمع‌ها، بیانیه‌ها و تهدیدهای بعد از آن از ادامه‌ی اکران فیلم‌ها جلوگیری کردند. حوزه‌ی هنری نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که نه تنها از اکران این فیلم‌ها در سینماهای خودش جلوگیری خواهد کرد بلکه فهرستی از 15 فیلم تحریمی دیگر را نیز آماده کرده است که به زودی منتشر می‌کند.

همزمان با این اتفاقات شورای صنفی نمایش با صدور بیانیه‌های شدیدالحن و توهین‌آمیزی، پاسخ مسئولان حوزه هنری را داد و اوضاع اکران فیلم‌ها از قبل هم پیچیده‌تر شد.

دعوای به‌وجود آمده که بخشی از آن به خاطر اختلافات سلیقه‌ای و تسویه‌حساب‌های شخصی بود کار را به آنجا رساند که پادرمیانی‌های سازمان سینمایی نیز راه به جایی نرساند. به طور مثال در مسئله‌ی سینما آزادی که شورای صنفی نمایش، حواله‌ای برای اکران فیلم به آن اختصاص نمی‌داد، دستور وزیر ارشاد و مسئولان سازمان سینمایی نیز نتوانست این مشکل را حل کند.

تجمع در مقابل ارشاد و کشاندن طرفداران به خیابان برای دومین بار قبل از اکران «من مادر هستم» اتفاق افتاد. یعنی هر دو گروه تجمع‌کننده در مقابل ارشاد کسانی بودند که حتی این فیلم را ندیده بودند! اما این بار تجمع‌ها و بیانیه‌های افراطی دو گروه، میزگردهای مضحکی چون نقد و بررسی فیلم در فرهنگسرای رسانه که با لشکرکشی‌های دو گروه همراه بود، نه تنها از اکران «من مادر هستم» جلوگیری نکرد بلکه فروش این فیلم را چندین برابر پیش‌بینی‌های موجود کرد.

جنجال‌ها، موضع‌گیری‌ها، بیانیه دادن‌ها، تجمع‌ها و... محدود به این موارد نیز نشد. انحلال خانه‌ی سینما نیز یکی از مسائل داغ سال 91 بود که در اواخر سال با حضور نمایندگانی از طرف خانه‌ی سینما و سازمان سینمایی و دولت، اساسنامه‌ی جدیدی نوشته شد و زمزمه‌های بازگشایی مجدد خانه‌ی سینما از سوی مسئولان آن مطرح شد.

مسئله‌ی بعدی سی و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر است. با اتفاق‌هایی که در جشنواره‌ی سال گذشته پیش آمد، مسئولان این دوره‌ی جشنواره سعی کردند از حضور فیلم‌های حاشیه‌برانگیز در جشنواره جلوگیری کنند. همین اقدام مثبت در کنار حضور فیلم‌های پر نشاط بخش نگاه نو به نظر تنها اتفاق خوب سینما در سال 91 باشد. هر چند که بیانیه‌ی هیات داوران جشنواره، اهدای برخی از جوایز و نادیده‌گرفتن بعضی از فیلم‌ها نشئت گرفته از همان دعواها و کدورت‌های قبلی بود.

برخی از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ دولتی و تولید فیلم‌های ضعیفی چون «عقاب صحرا»، «فرزند چهارم» و «گهواره‌ای برای مادر» توسط فارابی، «آفتاب، مهتاب، زمین» و «بشارت به یک شهروند هزاره سوم» توسط موسسه رسانه‌های تصویری و فیلم بسیار ضعیف «گام‌های شیدایی» توسط موسسه شهید آوینی را می‌توان از اتفاقات ناگوار نیز به حساب آورد. هر چند برخی از این موسسات مثل فارابی فیلم‌های خوبی چون «در بند» و «استرداد» را هم تولید کرده باشند اما باز هم کارنامه‌ی فیلم‌های فاخر! سال 91 چندان درخشان و قابل دفاع نیست.

در کنار این تولیدات دولتی، سرمایه‌گذاری برای ساخت فیلم «لاله» به کارگردانی اسدالله نیک‌نژاد نیز حاشیه‌های زیادی را برای مسئولان سینمایی در دو سال اخیر ایجاد کرده است. تولید این فیلم که قرار است براساس زندگی «لاله صدیق» ورزشکار مسابقات رالی در ایران ساخته شود، چند هفته‌ای است که آغاز شده و خوشبختانه! حمایت‌های ویژه‌ای نیز از طرف اطرافیان رئیس جمهور برای ساخت آن وجود دارد.

بررسی بقیه مسائل مربوط به سینمای ایران مثل جشنواره‌هایی غیر از جشنواره فیلم فجر، فیلم‌های تولید شده در یک سال اخیر، موضع‌گیری رسانه‌هایی چون مجلات سینمایی و برنامه‌ی هفت، فیلم‌های بدون مجوز و یا با مجوز و ضد انقلابی‌ای! چون «یک خانواده محترم» و... نیاز به یادداشت‌ها و مقالات دیگری دارد که امیدواریم در آینده به برخی از این موضوعات بپردازیم.

متأسفانه خاطره‌ی سینمای 91 چیزی جز حاشیه‌های فرامتنی، اختلافات، فحش‌ها و بیانیه‌ها برای ما باقی نخواهد گذاشت. ای کاش به این نتیجه برسیم که سینمای ایران با برجسته‌کردن نقاط ضعف و دست گذاشتن بر زشتی‌های آن پیشرفت نخواهد کرد (کاری که 34 سال انجام شده ولی تغییری در وضع سینما به‌وجود نیامده است) بلکه مشاهده و تقویت نقاط مثبت و به حاشیه‌راندن نکات منفی است که سینما را به گفتمان انقلاب اسلامی نزدیک می‌کند. به امید آنکه سال 92، سال پر رونق و شادابی برای سینمای ایران باشد.